Лъэпкъым иш1эжь саугъэт зэк1э адыгэмэ апай

Тыгъуасэ Мыекъуапэ Адыгэ Хасэм инахьыжъымэ я Совет изэ1ук1э щык1уагъ. Ар зэрищагъэ Советым и Тхьэматэу Хъунэго Чэтибэ. Апэрэ упч1эу зытегущы1агъэхэр Мыекъуапэ адыгабзэм изэгъэш1энк1э к1элэц1ык1у 1ыгъып1эхэмрэ еджап1эхэмрэ язытет ары. Къалэм имэрэу Михаил Черниченкэр къырагъэблэгъагъэти, ныдэлъфыбзэм изэгъэш1эн нахьыш1у зэраш1ыщтым зэдегупшысагъэх.

Ят1онэрэ упч1эми къалэм ипащэ зэрахэсэу едэ1угъэх. Мыекъуапэ илъэс тхьапша ыныбжь? Сыда къалэм ипащэмэ 1857 – рэ илъэсэу урысыдзэм пытап1эу ыш1ыгъагъэм къыщырагъажьэрэ? Урыс пэчъыхьэм Мыекъуапэ къэлэ статус я 19 – л1эш1эгъум ык1эхэм адэжь къыритыгъагъ, ащ къыщебгъажьэмэ нахьыш1у зы1уагъи къыхэк1ыгъ.

Ау нахьыбэ дэдэр зэдырагъаштэу зыкъоуцуагъэхэр Мыекъопэ мыжъоу илъэс минищым ехъу зыныбжьымк1э Мыекъуапэ итарихъ къебгъажьэмэ нахьыш1оу ары. Михаил Черниченкэм къалэм ыныбжь зэ джыри Мыекъопэ депутатымэ язэ1ук1э къыхалъхьаныр игъоу ылъытагъ, ащ къыщыуцугъогох.

Ящэнэрэ 1офыгъоу Хасэм инахьыжъымэ язэ1ук1э къыща1этыгъэм хэлэжьэныхэу къырагъэблэгъагъэх ш1эныгъэлэжьыхэу Къуекъо Асфар, Едыдж Бэтырай, Мэщфэш1у Надждэт, усак1оу, Адыгэ къэралыгъо университетым ик1элэегъаджэу Енэмыкъо Моулюд, бизнесменэу Чэтэо Ибрахьим, бзэхэр зыщызэрагъаш1эрэ гупчэу Мыекъуапэ дэт «Активым» ипащэу Едыдж Мамэт.

Мыхэр купит1у хъухэу Хасэм къыфэтхагъэх саугъэтэу «Ш1эжьымрэ зык1ыныгъэмрэ» зыфи1орэм и1оф ыгъэгумэк1ыхэу. Апэ гущы1эр ратыгъ 1эк1ыб щы1э адыгэмэ адэлажьэу, къэзгъэзэжьыгъэхэмэ адэ1эпы1эрэ республикэ движениеу «Самгъурым» (АРОД «Самгъур») и Тхьэматэу, усак1оу, ш1эныгъэлэжьэу, Адыгеим и Заслуженнэ журналистэу Къуекъо Асфар.

Адыгеим инароднэ сурэтыш1эу, Урысыем и Заслуженнэ сурэтыш1эу П1ыты1ощэ Феликс, Урысыем культурэмк1э илэжьэк1ошхоу, режиссерэу Хьак1эгъогъу Къэсэй, ежьыры а1оу зык1этхэжьыгъэ шъхьаихыгъэ тхылъэу Адыгеим и Президентэу Тхьак1ущынэ Аслъан фагъэхьынэу зык1эхъугъэм Къуекъо Асфар игугъу къыш1ыгъ. Ащ елъытыгъэу Адыгэ Хасэм и Тхьэматэу Хьэпэе Арамбый ежь зипэщэ АРОД «Самгъур» ыц1эк1э къызк1ыфитхыгъэми къытегущы1агъ. «Ш1эжьымрэ зык1ыныгъэмрэ» зыц1э саугъэтэу адыгэ лъэпкъым фэгъэхьыгъэу къэлэ гупчэм рагъэуцорэм лъэкъоц1э гъэнэфагъэхэр тыратхэнэу Адыгэ Хасэм и Хэсашъхьэ зэрэрихъухьагъэм зэрэдырамыгъаштэрэр, зык1ыдырамыгъаштэрэр нэбгырищымэ ац1эк1э Къуекъом шъхьаих къыш1ыгъ.

Ет1анэ саугъэтыр лъэпкъым иш1эжь фэгъэхьыгъэмэ сыда «зык1ыныгъэр» зык1ищык1агъэр? «Зэкъошныгъэм ипчэгу» щы1, Урысыемрэ Черкесиемрэ зызэгохьагъэхэр илъэс 400 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу ар агъэуцугъ, урысырэ адыгэрэ язык1ыныгъэ исаугъэт. Сыда джыри к1эу ащ фэбгъэуцужьын? Мыдрэ саугъэтыр лъэпкъым иш1эжь фэгъэхьыгъэмэ, хэты ылъэкъуац1и ащ теты хъущтэп, афэдэ зек1уак1эм лъэпкъыр зык1ы ыш1ыщтэп, зэк1эричыщт нахь – джары П1ыт1ыуащэми, Хьак1эгъогъуми, Къуекъоми ягупшысэ зэк1ол1эжьырэр.

Зэлъаш1эрэ ш1эныгъэлэжьэу Едыдж Бэтыраи, усак1оу Енэмыкъо Моулюди якупык1и саугъэтым лъэкъоц1э тетхэныр зэрамыштэрэр къа1уагъ, ары Хасэм къызк1ыфэтхагъэхэр. Ежьхэр зэк1э зихэкужъ къэзгъэзэжьыгъэ зак1эх, Тыркуем щыпсэугъэх, ащ пае хэхэс адыгэмэ ащыщ тхак1оу Хьагъур Митхьат ыц1э саугъэтым тыратхэнэу Хэсашъхьэм зэрэщырахъухьагъэм дырагъэштагъэп. Адыгэмэ ядунэезэхаш1э, нарт эпосым, мыекъопэ культурэшхом фэгъэхьыгъэу тич1ыгу къыч1ахыгъэ пкъыгъо хьэламэтыхэмэ афэгъэхьыгъэхэр саугъэтым тетымэ хъунэу къа1уагъ. Ау хэты ылъэкъуац1и саугъэтым теты мыхъущтэу, ар зэрэлъэпкъы иен фаеу ежьхэмэ анэпэмык1ыбэми зэралъытэрэр къык1агъэтхъыгъ.

Адыгэмэ япщы татэу, лъэпкъым ихьагурысымэ, егъаш1эм адыгэм къурмэн зыфэзыш1эу къэзыхьырэ Шъхьэлэхъо Абу саугъэтым лъэпкъым ил1ыхъужъымэ ац1э темытхэгъэщтыми, ахэр зэрэпщыгъупшэ мыхъущтыр къыхигъэщыгъ, ахэмэ афэгъэхьыгъэу тхылъ тхыгъэн зэрэфаем игугъу къыш1ыгъ.

Нэмык1ыхэми яш1ош1ыхэр зытегущы1агъэхэ 1офыгъом къызыра1ол1ахэм ыуж, нахьыжъымэ я Совет зэк1э хэтымэ 1э 1этык1э зэдырагъаштэу саугъэтым зи темытхэгъэнэу зэдаштагъэ. Унашъоу аш1ыгъэр Адыгэ Хасэм и Хэсашъхьэ рахьыл1энэу, ащк1э я1уагъэ Хэсашъхьэм хэтымэ къадырагъэштэным яцыхьэ зэрателъыр нахьыжъ губзыгъэш1умэ къыхагъэщыгъ.

Къуекъо Асфар