ТичIыгу къыщагъотыгъэ пкъыгъохэр адыгэмэ ямыягъэхэу ащагъэ­хъуным пылъых

Сурэтым итхэр: археолог цIэ­рыIохэу ЛэупэкIэ Нурбыйрэ Тэу Аслъанрэ

Адыгэ Республикэм ­иархеолог цIэрыIохэу ЛэупэкIэ Нурбыйрэ Тэу Аслъанрэ ягумэкIхэр къы­таIо ашIоигъоу гу­щыIэгъу къытфэхъугъэх. Анахьэу ягупшысэ къыщыхагъэщы ашIоигъуа­гъэр Москва, Санкт-­Петербург, нэмыкI къалэ археологхэр къикIыхэу Адыгеим къызыкIохэкIэ, тиреспубликэ щыщхэр гъусэ ашIынхэр ары.

- Хэбзэ шапхъэу щыIэм тыщыгъуаз, - еIо ЛэупэкIэ Нурбый. - Москва щыпсэурэ архео­логыр Адыгеим къызыкIокIэ, ищыкIэгъэ тхылъхэр ыгъэхьа­зы­рынхэшъ, тэ къытэмыупчIэу ти­Iуашъхьэмэ ятIэн фит. Ары шъхьаем, къы­гъотырэ пкъы­гъор зыфэдэр тэ сыдэущтэу зэдгъэ­шIэщта?

- Илъэс 30 хъугъэу архео­логием сыпылъ, - зэдэгущы­Iэгъур лъегъэкIуатэ Тэу Ас-
лъан. - Сэ ясымыгъэлъэгъугъэ Iуашъхьэ Москва, Санкт-Петербург яархеологхэр щытIагъэхэу къэсшIэжьырэп. Гъогум тетэщэх, тарихъым щытэгъэгъуазэх, ау пкъыгъоу къагъотырэр тамы­гъэлъэгъуми хъущтэу къэбархэр агъэIух. ЕтIани анахьэу гум къеорэр Урысыем икъэлэшхохэм къарыкIырэ археологхэм наукэм «ижъуагъо» хъугъэхэу залъытэжьызэ, Адыгеим щыщхэр пы­дзы зэрашIыхэрэр ары.

«Сыда археологием шъо хэ­шъушIыкIырэр?» къараIоуи къы­хэкIы.

- Москва къикIыгъэ археологым лъытэныгъэ фэтымышIэу, хьакIэр дгъэлъэпIэн тымылъэкIэу щытэп, - еIо ЛэупэкIэ Нурбый. - Iоф ашIэ зыхъукIэ ашъхьагъ уитыныри къедгъэкIупэрэп, ау яIофшIакIи, къагъотырэ пкъы­гъохэми тэри тащыгъозэн фае.

- Техникэ дэгъу зыIэкIэлъыр зэрэфаеу мэлъыхъо, тарихъ пкъы­гъохэр къегъотых, - къеIуатэ Тэу Аслъан. - Тэ хъэтэпэмыхь ташIызэ, ежьхэр зэрашIоигъоу зекIохэу бэрэ тэлъэгъух. Арэу­щтэу археологие Iофхэр лъы­кIо­тэщтхэмэ, Адыгеим итарихъ чIэ­нэгъэшхо ышIыщт.

Адыгеим щымыпсэурэ архео­логхэм нахьыбэрэмкIэ яIофшIа­кIэ тызыкIимыгъэразэрэр шъэфэп. Ежьхэм гухэлъэу яIэр ары щы­Iэныгъэм щыпхыращырэр. Зэрэфаехэм тетэу Iуашъхьэм етIэх, та­рихъ къэбарэу аугъоирэр чIа­укъощэн алъэкIыщт. Мыекъопэ культурэр дунаим щызэлъашIэ, ау икъэбар шъыпкъэм тетэу зэра­гъэфагъэп, атхыгъэп. Резепкинымрэ Трифоновымрэ Адыгеим къыщагъотыгъэ пкъыгъохэр тэ тимыехэу къаIоуи къыхэкIыгъ. А. Тэумрэ Н. ЛэупакIэмрэ зэ­ралъытэрэмкIэ, къытфэмы­шъыпкъэ археологхэм ти­лъэпкъ итарихъ ылъапсэ тIэ­кIахы. Тарихъыр зэрэзэпыщхагъэр зэпаутышъ, тичIыгу къыщагъотыгъэ пкъыгъохэр адыгэмэ ямыягъэхэу ащагъэ­хъуным пылъых.

Францием къикIыгъэгъэхэ археологхэм яIофшIакIэ тигъэрэзэгъагъ. Мыекъопэ культурэмрэ Азием икультурэрэ зэрэзэпхы­гъэхэр агъэунэфыгъагъ. Мые­къопэ джэрз пкъыгъохэр зы­ми хэкIуакIэхэрэп. Титарихъ дэгъоу тшIэным, чIым чIэлъ тарихъым тащыгъозэным пае унэшъо хэхыгъэ апэу тиреспубликэ щамыштэ, археологхэр Адыгеим пае рамы­гъа­джэхэ хъущтэп. ХъункIа­кIо­хэр тичIыгу щэхъушIэх.Тэр-тэрэу тичIыгу итарихъ къэтымыухъумэу, зэтымыгъашIэу тиIофхэр лъыкIотэщтхэп.

Адыгэ Макъ