Адыгэхэмрэ къэзэкъхэмрэ янахьыжъхэм зэхэсыгъо зэдыряIагъ

Республикэ общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» инахьыжъхэм ясоветрэ Мыекъуапэ икъэ­зэкъхэм яотдел ипащэхэмрэ апэрэ зэхэсыгъо зэдыряIагъ. Лъэпкъ зэпхыныгъэхэр гъэпытэгъэнхэм, тарихъ гъогоу къэткIугъэр дэгъоу тшIэным ыкIи дгъэлъэпIэным, саугъэтхэу дзэпащэу щытыгъэхэм афагъэуцухэрэм еплъыкIэу афытиIэм, ныбжьыкIэхэр патриотхэу пIугъэнхэм, нэмыкI Iофыгъомэ атегущыIагъэх.

Нахьыжъхэм ясоветэу Адыгэ Хасэм щызэхащагъэм итхьаматэу Хъунэго Чэтибэ тызыхэт лъэхъаным ихъугъэ-шIагъэхэм уасэ афишIызэ, зэфэхьысыжьхэр къышIыгъэх. Адыгэ Республикэм мамырэу лъэпкъыбэ зэрэщызэдэпсэурэм, общественнэ движениехэм япшъэрылъхэр щыIэныгъэм епхыгъэхэу зэрагъэ­цакIэхэрэм ягугъу къышIыгъ. Лъэпкъ зэпхыныгъэхэр гъэпытэ­гъэнхэр зэкIэми зэдыряIофэу ащ ылъытагъ.

Зэхахьэм къыщыгущыIагъэх Мыекъуапэ икъэзэкъхэм яотдел иатаманэу Борис Куценкэр, ащ игуадзэу Николай Старковыр, Мыекъопэ къэзэкъ отделым инахьыжъмэ ясовет ипащэу Николай Соловьевыр, Мыекъопэ районым икъэзэкъхэм яобществэ иатаманэу Владимир Федорченкэр, Мыекъопэ районым икъэзэкъ нахьыжъхэм ясовет ипащэу Виктор Толмачевыр.

Адыгеим ис лъэпкъхэр зэгуры­Iоныгъэ ахэлъэу зэдыщыIэнхэм зэрэпылъхэр, къэзэкъ унагъохэм адыгэ пшъашъэхэр нысэ зэрафэхъугъэхэм, чIыгум зэрэдэлажьэ­хэрэм, нэмыкIхэми къатегущы­Iагъэх.

ЗэгурымыIоныгъэр сыда къызыщежьэрэр?

Адыгэхэмрэ къэзэкъхэмрэ язэдэпсэуныгъэ зэрагъэпытэщтым мэхьанэу ратырэм ылъапсэ нахь махэ хъугъэу зыми ылъытагъэп, ау зэгъэпшэнхэр ашIынхэ фаеу Хъунэго Чэтибэ къыIуагъ. Мые­къуапэ идэхьапIэ тетхагъ 1857-рэ илъэсым къалэм лъапсэ ышIы­гъэу.

Республикэм икъэлэ шъхьаIэу Мыекъуапэ зыдэщыс чIыпIэм нахьыпэкIэ адыгэ къуаджэхэр щыпсэущтыгъэх. Урыс-Кавказ заом илъэхъанэ пачъыхьэм идзэмэ ахэр агъэстыхи, пытапIэ агъэпсыгъ. Мыекъуапэ ыныбжь къа­лъытэ зыхъукIэ, а лъэхъаным къы­щырагъажьэ.

- Мыекъуапэ шIу тэлъэгъу, тикъалэ тэгъэлъапIэ, ау къалэм ныбжьэу иIэр къэплъытэныр пы­тапIэ зыщашIыгъэ уахътэм къыщебгъэжьэныр тшIотэрэзэп, - къы­Iуагъ Хъунэго Чэтибэ. - Мыекъуапэ 1872-рэ илъэсым къалэ хъугъэу тарихъ къэбархэм ахэт. НахьышIуба къалэм ыныбжь ащ къыщедгъа­жьэмэ?

Адыгеим къащ тамыгъэхэр, пачъыхьэм идзэпащэхэм яса­угъэтхэр зэрэщагъэуцухэрэм уезэгъы мыхъухэщтэу Мамгъэт Къасимэ ылъытагъ.

- УIагъэм щыгъур къытырарэмытакъоба, - къыIуагъ Къ. Мамгъэтым. - Хъугъэ-шIагъэ­хэм тахэлэжьэн, тишIуагъэ къэд­гъэкIон фае.

- Ермоловым фэдэ дзэпащэхэр тарихъым къыхэнагъэх, - игупшысэмэ тащигъэгъозагъ Ады­геим иапэрэ Президентэу Джарымэ Аслъан, - Урысыем иапэрэ Президентэу Борис Ельциным хигъэунэфыкIыгъагъ Кавказ заор адыгэхэмкIэ яшъхьафитныгъэ икъэухъумэн фэгъэхьыгъэ заоу зэрэщытыгъэр. Ермоловым фэдэхэм саугъэтхэр афагъэуцунэу фаехэмэ, къызыщыхъугъэхэм ащарэгъэуцух.

Ары. ТичIыгу машIо къизы­дзагъэхэм, лъыр щызыгъэчъагъэ­хэм ясаугъэтхэр щагъэуцухэ зы­хъу­кIэ, тарихъым инэкIубгъохэм уасэ зэрафэтшIыщт шIыкIэм непэ тегупшысэ. Тхьаркъохъо Юныс, Шъхьэлэхъо Абу, Быжь Сыхьатбый, МэщфэшIу Нэдждэт, Мамый Руслъан, Адэлджэрые Аскэрбый, нэмыкIхэм ягупшысэхэр зыфэ­гъэхьыгъэхэр икъоу къамы­Iуа­гъэми, республикэм ис лъэпкъхэр «зэщызыхъохэ» зышIо­игъохэм игъом апэуцужьыгъэным имэхьанэ хагъэунэфыкIыгъ.

Зэфэхьысыжь кIэкI

Адыгэхэмрэ къэзэкъхэмрэ янахьыжъхэр нахьыбэрэ зэIу­кIэнхэ фаеу, хабзэм икъулы­къушIэхэм зэрадэлэжьэщтхэм зэдегупшысэнхэу зэхахьэм къы­щаIуагъ. НыбжьыкIэхэм пIуны­гъэу адызэрахьэрэм щыкIагъэу фэхъурэр къаIуагъ. Непэ тызыщыпсэурэ чIыгум урымхэр, ермэлхэр нэмыкI лъэпкъхэр исы­гъэхэу къаIо, къатхы, телевизо­рымкIэ къагъэлъагъо. Археологхэм къагъотырэ пкъыгъохэр тилъэпкъ зыкIи емыпхыгъэхэу къэбар нэпцIхэр агъэIух. Уры­сыбзэкIэ къыдагъэкIырэ тхылъхэу тилъэпкъ итарихъ тэрэзэу къэзымытхырэмэ тизэпхыныгъэ­хэр агъэпытэхэрэп.

Ахэр ыкIи нэмыкI Iофы­гъохэр къыдалъытэхэзэ, адыгэхэмрэ къэзэкъхэмрэ янахьыжъмэ ясоветхэр шIэхэу зэIу­кIэ­щтых. Iофхэр зэрэлъыкIуатэ­хэрэм гъэзетеджэхэр щыдгъэгъо­зэщтых.

Адыгэ Макъ